شهادت امام محمد باقر علیه السلام
سالروز شهادت شكافنده علوم ، پنجمين پيشواي معصوم شيعيان جهان حضرت امام محمدباقر(ع) بر همه شما تسليت باد!
حضرت امام باقر(ع) پنجمين امام معصوم شيعيان در سال 57 هجرى قمرى و بنابر نقل مشهور روزسوم ماه صفر در مدينه منوره چشم به جهان گشود. آن حضرت از طرف پدر و مادر هاشمى و علوى مىباشد.حضرت درسن چهارسالگي در كربلا حضور داشته است. مدت امامت آن حضرت حدود 20 سال می باشد. دوران امامت آن حضرت با زمامداري پنج تن از خلفاي ستمگر اموي از جمله هشام بن عبدالملك همزمان بوده است.حضرت در دوران امامت خود خدمات زيادي براي تحكيم پايه هاي دين اسلام و مذهب تشيع انجام داد.انقلاب فرهنگي كه ايشان به راه انداخت توانست اسلام را از خطرات و انحراف حفظ كند.اما افسوس كه جلاد خون آشام اموي هشام بن عبدالملك به او فرصت نداد و درسن 57سالگي حضرت را مسموم كرده به شهادت رسانيد.قبرمطهر وي در مدينه منوره و در كنار مرقد پدر گرامىاش حضرت امام زين العابدين و امام حسن مجتبي(ع) و امام صادق (ع) قرار دارد.
عظمت شخصيت امام باقر(ع) براي همه فرق اسلامي مسلم است.خصوصا كه در مورد شخصيت علمي ايشان حديثي از رسول گرامي اسلام نيز نقل شده است.حضرت رسول گرامى اسلام (ص)به جابرابن عبدالله انصاري ميفرمايد «انك ستدرك رجلا منى اسمه اسمى و شمائله شمائلى، يبقر العلم بقرا.يعني اي جابر تو از ميان نوه هاي من مردي را درك ميكني كه در قيافه و شمايل ظاهري همانند من است و شكافنده علوم مي باشد.وقتي او را ديدي سلام مرا به او برسان.و وقتي كه جابر حضرت را ملاقات كرد سلام حضرت رسول الله (ص)را به ايشان رسانيد. اين حديث در منابع روايي ما به صراحت نقل شده است.
سوالي كه در اينجا مطرح مي شود اين است كه امام باقر(ع) در زندگي و دوران امامت خود چه كرد و چرا كارهاي علمي فرهنگي را دراولويت قرار داد؟
پاسخ سوال فوق را ميتوان پس از بررسي اوضاع سياسي اجتماعي و فرهنگي دوران امامت آن حضرت به خوبي دريافته و اهميت نهضت علمي و فرهنگي او را درك كرد.
اوضاع سياسي اجتماعي و فرهنگي زمان امام باقر(ع):
جامعه اسلامي در عصر امامت امام محمد باقر(ع) وضعيت نا بسامان و متزلزل داشت.از اين رو وضعيت سياسي براي امام باقر(ع) توام با اختناق و فشار شديد بود.اين وضعيت پيامد حادثه كربلا بود.زيرا پس از قیام كربلا قیام‌های متعددی در گوشه و كنار سرزمین‌های اسلامی سر برآورده بود كه پايه هاي حكومت بني اميه را كاملا متزلزل ساخته بود.مهمترين قيامهاي كه رخ داده و يا درحال رخ دادن بود عبارت بودند از:
1- قيام سیاه جامگان در خراسان كه با شعار « الرضا من آل محمد» همراه بود و مقدمات چیرگی عباسیان را فراهم می‌كردند.
2- درعراق پس از ماجراهای خونین قيام توابین و مختار شاهد جنبش زیدیه بود.زیدبن علی سر كرده این قیام بود كه بعدا فرقه اي به نام زيديه كه يكي ازشرايط اصلي امام را قيام به سيف ميدانند از همين دوران متولد گشت.
3- در این میان وضعيت شهرهاي مدینه و مكه نيز ملتهب بود و هنوز خاطره مقاومت‌های ابن زبیر را در این شهر در برابر سپاه اموی در خاطر داشت.
وضعيت فرهنگي جهان اسلام بدتر از وضعيت سياسي آن بود.زيرا منازعات سياسي ضمن اينكه تبعات بدي براي زمامداران سياسي و حاكميت درپي داشت موجب مطرح شدن بسياري از منازعات فكري و كلامي نيزشده بود. مباحثاتی كه میان گروه‌هایی نظیر مُرجئه (كه هماهنگ با نظام اموی گام برمی‌داشت) قدریه، معتزله و... در جریان بود.در ميان شيعيان نيز وضعيت سامان درست نداشت.زيرا برخي درگوشه وكنار به نام شيعه قيام ميكردند و برخي از شيعيان به غلو در حق ايمه كشانده شده بود كه فرقه زيديه و غاليان نيز از دل همين وضعيت نابسامان سر برآوردند.گذشته از مباحثات درون ديني ميان مسلمانان وفرقه هاي گوناگون، خطر بزرگ ديگر كه كيان اسلام را تهديد ميكرد وجود احبار يهود در ميان مسلمانان بود كه با قيافه و ظاهر اسلامي به جعل حديث و تحريف سخنان پيامبر(ص) مي پرداخت.و نيز دست به خرابكاري و اختلاف افكني ميان مسلمانان مي زدند.
با درنظرداشت و درك صحيح وضعيت سياسي اجتماعي و فرهنگي زمان خود بود كه حضرت امام باقر(ع) دست به كار بسيارمهم و ريشه اي كه همان انقلاب فرهنگي وعلمي بود زد. او با تعالیم خود منشا خدمات فراواني براي جامعه اسلامي وحفظ كيان اسلام گرديد.برخي از خدمات حضرت را ذيل عنوان كارهاي فرهنگي ذيلا فهرست ميكنم.
قیام علمي فرهنگي:
1- تربيت شاگردان مبرز: امام باقر(ع) شاگرداني بسياري تربيت و تحويل جامعه داد كه هريك در زمان خود مجتهد مسلم و افراد توانا بودند.شاگرداني همانند « محمد بن مسلم، زرارة بن اعين، ابوبصير و بريد بن معاويه ، جابر بن يزيد جعفي، ابان بن ثعلب، كيان سجستاني، حمران بن اعين، سدير صيرفي، ابوصباح كناني، عبدا... بن ابي يعفور و.... در مورد چهارنفراول حضرت امام صادق (ع) فرمود: اين چهار نفر مكتب احاديث پدرم را زنده كردند(سيره چهارده معصوم، محمدي اشتهاردي/ص461).
2- مبارزه با احبار يهود و افكار انحرافي: احبار يهود كه عده اي از آنها به ظاهر اسلام آورده و عده اي هنوز به دين خود باقي بودند، در بين مردم پراكنده بودند. از جهل و سادگي مردم سوء استفاده مي بردند.به عنوان نمونه اينها براي عده اي از افراد ساده لوح تعاليم وارونه از دين اسلام ارائه ميدادند. احاديث جعلي زيادي توسط اين طايفه منتشر گرديده كه در منابع روايي ما به "اسرائيليات" معروف است. مبارزه با اين طايفه و القائات سوء آنها در فرهنگ اسلام، بخش مهمي از برنامه امام باقر (ع) بود كه در اين جهت نيز توفيق زيادي داشت.
3- مبارزه با غاليان: يكي از خطرات بزرگ عصر امام باقر(ع) كه كيان تشيع را تهديد ميكرد رواج افكار انحرافي و غلو آميز ميان برخي از مردم در مورد بزرگان دين بود. برخي از اين عده حتي اخبار اهل بيت(ع) را دستكاري مي كردند و چيزهايي را به امام(ع) نسبت مي دادند كه او نفرموده بود. مغيرة بن سعيد از جمله اين افراد بود كه مورد سرزنش امام(ع) قرار گرفت. آنها درباره حضرت علي(ع) و ائمه(ع) غلو مي كردند و آن بزرگواران را تا حد الوهيت بالا مي بردند. امام باقر(ع) در اين زمينه به شيعيانش چنين توصيه فرمود: "شيعيان، ميانه رو باشيد تا غالي(تندرونده و افراط كننده) به شما برگردد و تالي(عقب مانده) به شما برسد. مردي از انصار پرسيد: غاليان چه كساني هستند؟ حضرت فرمود: مردمي كه درباره ما چيزهايي مي گويند و اوصافي را به ما نسبت مي دهند كه خود درباره خويش نمي گوييم و نسبت نمي دهيم. آنان از ما نيستند و ما هم از ايشان نيستيم. سپس فرمود: ما به خدا نزديك نشويم، جز با اطاعت او. هر كه مطيع خدا باشد، ولايت ما براي او سودمند است. هر كه از فرمان خدا سرپيچيد، ولايت مرا براي او سودي ندارد. واي بر شما! فريب غاليان را نخوريد، واي بر شما! فريب نخوريد(بحارالانوار ج70ص101).
4- تبيين مسايل كلامي و معارف اصول دين: از ديگر تلاشهاي ارزنده امام باقر(ع) تبيين مسايل كلامي و معارفي دين بود. بسياري از مسايل كلامي تازه و نيز برخي از مسايلي كه ريشه در بحثهاي كلامي و القائات فرقه خوارج داشت در اين دوران رواج يافته بود. حضرت امام باقر(ع) در اين زمينه نيز تلاشهاي زيادي كرد تا اين مسايل را براي شاگردان خود و نيز به توده مردم توضيح داده و با افكار انحرافي مبارزه نمايد.دراين راستا حضرت امام باقر(ع) بسياري از خطبه هاي حضرت امير(ع) در زمينه توحيد و صفات الهي را نقل و شرح نموده و شبهات را پاسخ مي گفت.
اين بود گوشه اي از خدمات ارزنده ي امام باقر(ع) براي مسلمانان و جهان اسلام.براي همين است كه اسلام ومسلمانان هميشه وامدار كارهاي زيربناي وفرهنگي امام باقر(ع) خواهندبود.در اخير با نقل يك حديث از آن حضرت كه سراسر آن نور و درس است از خوان اين پيشواي معصوم و مردالهي توشه اي بر ميگيريم:
حضرت امام باقر(ع) ميفرمايد: «أُوصیکَ بِخَمْس: إِنْ ظُلِمْتَ فَلا تَظْلِمْ وَ إِنْ خانُوکَ فَلا تَخُنْ، وَ إِنْ کُذِّبْتَ فَلا تَغْضَبْ، وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلا تَجْزَعْ یعنی تو را به پنج چیز سفارش مى کنم:1ـ اگر مورد ستم واقع شدى ستم مکن،2ـ اگر به تو خیانت کردند، خیانت مکن،3ـ اگر تکذیبت کردند، خشمگین مشو،4ـ اگر مدحت کنند، شاد مشو،5ـ و اگر نکوهشت کنند بیتابى مکن. التماس دعا