بصيرت
یکشنبه ۸ دى ۱۳۹۲
بصیرت
بصیرت به معنى دانایى، بینایى، بینایى دل، هوشیارى، زیرکى و یقین است.(1)
نزد اهل معنا، نیرویى نهانى و قوّهاى قلبى است که در شناخت حقایق تا عمق وجود و باطن ذات آن رسوخ مى کند.
برخى از اهل معرفت مىگویند: «بصیرت قوّه قلبى یا نیرویى باطنى است که به نور قدس روشن گردیده و از پرتو آن، صاحب بصیرت، حقایق و بواطن اشیا را در مىیابد. بصیرت به مثابه بَصَر (چشم) است براى نفس».(2)
رهبر فرزانه انقلاب در توضيح دقيق بصيرت مي فرمايد: «بصيرت را در دو سطح مي توانيم تعريف كنيم. يك سطح، سطح اصولى و لايه‌ى زيرين بصيرت است. انسان در انتخاب جهان‌بينى و فهم اساسى مفاهيم توحيدى، با نگاه توحيدى به جهان طبيعت، يك بصيرتى پيدا ميكند. ... اين، پايه‌ى اساسى معرفت است؛ پايه‌ى اساسى بصيرت است. اين بصيرت خيلى چيز لازمى است؛ اين را بايد ما در خودمان تأمين كنيم. بصيرت در حقيقت زمينه‌ى همه‌ى تلاشها و مبارزات انسانى در جامعه است. اين يك سطح بصيرت.
راه های عملی کسب بصیرت
1- شناخت حقیقت ولایت و ولی امر زمانه خود:
شناخت ولی امر زمان در اسلام از چنان جایگاهی برخوردار است که بنا به فرموده رسول گرامی خدا(صل الله علیه و آله) اگر کسی بمیرد و امام زمان خود را نشناسد همانند کسی است که به مرگ جاهلیت قبل از اسلام مرده است (3)
2- داشتن فکر و اندیشه و تجزیه تحلیل مسائل
علی(علیه السلام) در این باره می فرماید: أَفْکِرْ تَسْتَبْصِرْ؛ فکر کن تا بصیرت یابی. لَا بَصِیرَةَ لِمَنْ لَا فِکْرَ لَهُ؛ نیست بصیرتى از براى کسى که نباشد فکرى از براى او. (4)
3- دوراندیشی در امور
از دیگر اموری که موجب بصیرت یافتن انسان می شود آینده نگری و تدبیر در مسائل و جریانات می باشد حضرت علی علیه السلام فرموده اند: مَنِ اسْتَقْبَلَ الْأُمُورَ أَبْصَرَ (5) هر که از قبل پیش بینی کند و به پیشواز کارها برود (نسبت به امور دور اندیشی کند) بینا گردد .
4- پیروی از عالمان وارسته
امام محمد باقر(علیه السلام) در وصف علماء ربانی می فرماید:
عالم مانند کسی است که به همراه خود شمعی دارد که بوسیله آن ظلمت جهل و حیرت از بین می رود و هر کس که به نور آن روشنی یافت پس از حیرت خارج شده و از جهل نجات می یابد(6)
5- رعایت ایمان و تقوای الهی
یکی دیگر از راهکارهای عملی جهت دست یابی به بصیرت رعایت تقوای الهی می باشد چرا که خداوند متعال می فرماید: «إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا؛ اگر تقوا بورزید خداوند قوه تشخیص و جداسازی حق از باطل به شما عنایت می کند» (7). پرهیزگاری و انجام واجبات و پرهیز و دوری از محرمات، به انسان نورانیت و روشن بینی درونی می بخشد به گونه ای که انسان در پرتو آن می تواند حق و باطل را از هم تشخیص دهد و به راحتی وسوسه های شیطانی را بشناسد و خود را از دام آن رهایی بخشد و قرآن کریم در این باره می فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ؛(8) پرهیزگاران هنگامی که شیطانی پیرامون حریم آنها گردش کند متوجه می گردند و بیدار و بصیر می باشند»
6- عبرت گرفتن از مسائل گوناگون
اگر کسی بطور دائم از آنچه که پیراموش می گذرد و یا در گذشته به وقوع پیوسته به دیده عبرت نگاه کند به راحتی می تواند به نتیجه جریانات واقف شده و با بصیرتی که پیدا می کند از گرفتار شدن از هلاکت نجات پیدا کند.
حضرت علی(علیه السلام) در این خصوص فرموده اند: فِی کُلِّ اعْتِبَارٍ اسْتِبْصَارٌ (9) در هر عبرت گرفتنى بصیرتی است.
7- ذکر و یاد الهی
از دیگر راههای رسیدن به بصیرت ذکر و یاد الهی می باشد حضرت علی(علیه السلام) فرموده اند: مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ اسْتَبْصَرَ (10) یعنی هر که یاد کند خدا را بصیرت یابد.
8- پیمودن مسیر اهل بصیرت
به عنوان نمونه یکی از ویژگی های برجسته یاران امام حسین(علیه السلام) در جریان عاشورا بصیرت می باشد
امـام صـادق(علیه السلام) دربـاره حضرت عباس(علیه السلام) با تعبیر (نافذ البصیره)یاد می کند که گویای عـمـق شـنـاخـت آن شـهـیـد اسـت (کـانَ عـَمُّنـَا الْعـَبـّاسُ بـْنُ عـَلِی نـافـِذَ الْبـَصـیـرَةِ صـُلْبَ الاِْیْمانِ).(11)
بصيرت در قرآن:
بصیرت در ضمن آيات قرآن کریم در سه معنى بكار برده شده است.
1ـ بمعنى بينائى دل چنانكه در آيه 19سوره مبارکه فاطر مىفرمايد:
«هرگز كوردل و روشن ضمير يكسان نيستند.» «وَ مََا يَسْتَوِي الْأَعْمىََ وَ الْبَصِيرُ»
2ـ بمعنى بينائى چشم در آيه 2سوره مبارکه انسان مىفرمايد:
«(بدین جهت) او را شنوا و بینا قرار دادیم!» «فَجَعَلْنََاهُ سَمِيعاً بَصِيراً»
3ـ بمعنى بينائى با برهان و دليل در آيه 125سوره مبارکه طه مىفرمايد:
«انسان غافل در روز قيامت مىگويد خدايا چرا مرا نابينا محشور كردى و حال آنكه من در دنيا بينا و آگاه بودم؟» «قََالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمىََ وَ قَدْ كُنْتُ بَصِيراً»
که بدون شک اعمال و رفتار انسان باعث این بی بصیرتی گشته است.
موانع كسب بصيرت
برخي از امور و گرايش ها در وجود انسان مانع از بصيرت يافتن وي مي گردد بگونه ايكه با وجود يقين به حقانيت موضوعي، آن را ناديده گرفته و چشم بصيرت خود را نسبت به آن فرو مي بندد كه در اينجا به دو مورد اشاره مي كنيم:
1- دلبستگي به دنيا:
حضرت علي عليه السلام در اين خصوص مي فرمايد:
بدرستي كه دنيا خانه محنتهاست، و جايگاه فتنه هاست، كسي كه طلب كند آن را هلاكش كند؛ و كسي كه به دنبالش نباشد را، با او بنيكوئي همراهي كند ؛ و هر كه نظر كند بسوي آن ، كور گرداند او را ( چشم بصيرت را از او مي گيرد)....(12)
مقام معظم رهبري در اين خصوص در توصيه اي به جوانان عزيز بيسجيان عزيز هر جاي كشور كه هستيد اين بصيرت را روز به روز زياد كنيد. نگذاريد بعضي از نيازهاي مادي و مسائل كوچك ، جلوي بصيرت ها را بگيرد. (13)
2- گرفتار شدن به شهوات و لذت ها
اميرالمومنين علي عليه السلام در اين باره مي فرمايد:
هرگاه چشم ظاهري ، شهوت را ببيند چشم دل انسان نسبت به عاقبت كار كور گردد. (14)
لذا مي بينيم مقام معظم رهبري در سخنراني هاي مكرر خود نسبت به تهاجم فرهنگي هشدار داده و در يكي از اين سخنراني ها فرموده اند: سياست امروز سياست اندلسي كردن ايران است (15) چراكه وقتي جامعه اي مشغول و گرفتار شهوات شد ديگر بصيرت خور را نسبت به مسائل پيراموني از دست مي دهد و همچون اندلس ممكن است كشور را تقديم كفار نمايد.
پي نوشت ها
1. دکتر محمد معین، فرهنگ فارسى، ج 1، ص 546.
2. دائرة المعارف تشیع، جمعى از محققان، ج 3، ص 271.
3. البحار 23/ 94 الغدیر 10/ 360 اثبات الهداة 1/ 126 تفسیر ابی الفتوح 1/ 508 - الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى ص 108
4. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص : 57
5. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص : 57
6. الإحتجاج على أهل اللجاج ج1 ص17
7. انفال، آیه 29
8. أعراف/201
9. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص 472
10. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص : 189
11. اعیان الشیعه، ج 7، ص 430
12. شرح آقا جمال الدين خوانساري بر غرر الحكم ج 2 ص 637
13. ديدار فرماندهان بسيج سراسر كشور27/8/71
14. تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ص305
15. مقام معظم رهبري، 6 فروردين 1381