تأثير نماز بر بيماري هاي جسمي و روحي
دوشنبه ۱۱ آذر ۱۳۹۲
1- تأثير نماز بر بهبودي بيماري ها
امروزه روشن شده است كه «اميد به بهبودي» چه در مورد بيماري هاي جسمي و چه روحي و رواني، مي تواند نقشي حتي مؤثرتر از درمان هاي ارائه شده توسط پزشكان ايفا كند؛ چرا كه ديده شده است در مواردي پزشك، در تجويز دارو به بيمار خود، دچار اشتباه گرديده است، اما بيماري به شكل غيرمنتظره اي بهبود يافته، چون نسبت به بهبودي خود، اميد كامل داشته است. بسياري از منابع علمي، اشاره كرده اند كه: هر نوع درماني، چه به صورت تجويز يك قرص يا شربت باشد و چه به شكل هر نوع ديگري از شيوه هاي درماني، هميشه حاوي يك نيروي دروني به نام «اميد به بهبودي» است. رنگ و مزه يك تركيب دارويي گاه از طريق اين نيروها تأثير بيشتري دارد تا تركيب واقعي دارويي آن.
انسان نمازگزار هم كسي است كه بال تمام وجود اعتقاد دارد كه درمان همه ي بيماري ها، نزد خداست و به اين ترتيب با اميد به رحمت خداوند، بيش از هر شخص بي نمازي به رهايي خود از چنگال بيماري هاست و با اين ديدگاه تمام درمان هاي پزشكي و وسايل مادي را به عنوان واسطه هايي براي اجراي اراده ي الهي مي داند كه در تلاش براي بهبودي او حركت مي كنند.
امروزه به اثبات رسيده است كه يك عامل مهم در عدم پيشرفت درمان هاي دارويي و بروز اشكال در كنترل بيماري، همكاري ضعيف بيمار، در طي درمان است.
يكي از جنبه هاي مهم اين همكاري ضعيف مي تواند به شكل نامنظم مصرف نكردن دارو ها باشد. چه بسا بر اثر فراموش كاري بيماران يا در خواب بودن آن ها در زمان مصرف دارو، اتفاق بيفتد، اما شخص نمازگزار از آن جا كه خود را ملزم به انجام فرايض واجب يوميه به شكل كاملاً منظم مي بيند، از امكان تطبيق دادن زمان مصرف داروهاي خود، با زمان نماز برخوردار است كه اين امر به نوبه ي خود مي تواند در پيشرفت درمان هاي دارويي مؤثر باشد.[1]
2- تأثير نماز بر حافظه و تمركز حواس
تمركز نه تنها شرط لازم، بلكه در بسياري موارد، شرط كافي براي بسياري از موفقيت هاي انسان است.
توصيه هاي مؤكد و متعددي كه در تعاليم اسلامي مبني بر حضور قلب در نماز و برخورداري از اقبال و توجه كامل به نماز به ما رسيده است، همگي دلالت بر آن دارد كه نماز ارزشمند در دركگتاه الهي نمازي است كه با تمركز كامل و توجه دقيق به مضامين آن، به جاي آورده شود و نمازي كه مسلسل و طوطي وار بدون حضور ذهن و قلب خوانده شود از ارزش بسيار كمي بر خوردار است و حتي در حديث معصوم(عليه السلام) آمده است كه عابدي كه بدون فهم و درك (و در نتيجه بدون توجه) عبادت مي كند، هم چون الاغ آسيب است.
بدين ترتيب اقامه كننده ي حقيقي نماز، با برخورداري از حضور قلب در عبادت هاي يوميه ي خويش، در واقع تمركز حواس را بارها و بارها در طول يك شبانه روز، تمرين مي كند از اين جهت اين صفت حسنه را در وجود خود، ملكه مي سازد، تا با بهره بردن از آن در همه ي عرصه هاي زندگي، موفقيت را در همه ي ابعاد ممكن نصيب خويشتن سازد.[2]
3- پيشگيري از افسردگي با نماز صبح
افسردگي(Depression) حالتي احساسي است كه مشخصه اش اندوه، بي احساسي(Apathy)، بدبيني(Pessimism) و احساس تنهايي است. اين كه امروزه از شيوع بالايي در ميان مراجعه كنندگان به كلنيك هاي روانپزشكي برخوردار است، به صورت هاي متنوع و زيادي ظاهر شده كه مهم ترين آن ها مي توان به اختلالات خواب اشاره نمود. تحقيقات نشان مي دهد 75 درصد از بيماران افسرده مشكلي در خواب (چه به صورت بي خوابي و چه برخوابي) دارند و هم چنين علائم اين بيماران در هنگام صبح تشديد مي شود.
نكته ي جالب و قابل توجه اين است كه در اين بيماران چگالي(Remحركت سريع چشم) در نيمه ي اول خواب و هم چنين كل زمان Rem افزايش يافته و فاصله ي ميان به خواب رفتن تا شروع اولين دوره ي Remيعني (Latency-Rem) كم شده و مرحله ي چهارم خواب نيز كاهش مي يابد.
يك روش درماني جديد براي بيماران افسرده، بيدار نگه داشتن آن ها براي كاهش ميزان Remاست كه بهترين شكل آن نماز صبح است. نماز صبح كه مورد تأكيد قرآن و هم چنين بسياري از روايات بوده، سبب كاهش قابل توجه ميزان خواب Remدر اشخاص مي شود، زيرا شخص نمازگزار كه خود را ملازم به اقامه ي نماز صبح مي داند و بايد صبحگاه بيدار شود، پس در حقيقت جلو و رو به مرحله ي قابل توجهي از Remرا مي گيرد. از اين جهت بيداري صبحگاهي براي نماز خود به تنهايي مي تواند يك عامل مهم بدون عارضه و به عنوان واكسني در پيشگيري از افسردگي مطرح شود كه بر تمام روش هاي درماني دارويي و غيردارويي ارجح است، زيرا كه پيشگيري بر درمان مقدم است.[3]
4- تأثير نماز بر سلامت كليه
سلامت دستگاه اداري انسان، بخصوص كليه ها، تأثير بي نهايت مهمي در ادامه ي حيات انسان دارند، بيماري كليوي از درناك ترين و پرمخاطره ترين، گرفتاري هاي جسمي است. ادرار پس از آن كه توسط دو كليه انسان شد، توسط دو لوله به نام «حالب» كه كليه ها را به مثانه وصل مي كنند، به مثابه ي تخليه مي شود تا بدان وسيله از بدن دفع گردد.
و به اين ترتيب كساني كه در شبانه روز به هر علتي به ندرت ادرار مي كنند به طور جدي در معرض خطر هستند، اما در وسايل فقهي توضيح المسايل، يكي از مبطلات وضو و نماز، خروج بول و غائط و نفخ كليه از بدن انسان است. اين موضوع سبب مي شود كه شخص نمازگزار و احياناً «دائم الوضوع» براي پرهيز از ابطال عبادتش به طور معمول و بر حسب عادت، قبل از وضو، به تخليه ادرار بپردازد. به اين ترتيب حداقل سه بار دفع ادرار از بدن«هنگام وضو گرفتن براي خواندن نماز» در زمان هايي به فواصل مناسب نسبت به يكديگر و در حدي كه براي يك انسان طبيعي لازم است، خود را در مقابل ابتلا به عفونت هاي كليه و دستگاه ادراري مصون مي سازد و مي تواند به عنوان نكته اي مهم پيرامون علمي بودن نماز مورد توجه قرار گيرد.[4]
5- تأثير نماز بر عفونت هاي تنفسي
به علت پراكنده بودن عوامل عفوني متعدد در محيط اطراف و هواي تنفسي انسان و با توجه به اين كه استنشاق ميكروب از طريق بيني روش عمده ي انتقال اين عفونت هاست، بيماري هاي عفوني تنفس، به وفور به وقوع مي پيوندد. اين مشكلات به ويژه در فصل سرما كه تجمع افراد در محيط هاي بسته افزايش مي يابد و ويروس ها و باكتري ها امكان رشد و بيماري زايي زيادتري پيدا مي كنند، بيشتر مي شود.
اما از جمله مواردي كه در حين وضو، مورد توصيه ي مؤكد قرار گرفته است: سه مرتبه چشيدن و استنشاق آب سرد و پاك است. بر اين اساس چنان چه مسلمانان در مقدمات نماز و حين وضو دستور اسلامي استنشاق آب سرد را اجرا نمايند، همه روزه چند نوبت ميكروب هاي مجاري تنفس را زدوده و مجراي تنفسي خود را تميز و پاكيزه مي نمايند و بدين ترتيب از بروز بيماري هاي متعدد تنفسي در امان خواهند ماند.[5]
6- تأثير نماز بر وسواس فكري
يكي از هزاران موهبتي كه خداوند متعال به انسان ارزاني داشته است اميد مي باشد. انسان بدون اميد معنا و مفهومي ندارد. و همين اميد بر تمركز بشر تأثير دارد.[6]
از آن جا كه يكي از حقوق بشر هم سپاس از محبت و نيكي ديگران است. با انجام اين تكليف انسانهم حق خداوند و هم به وظايف خود مي رسد. كه باعث مي شود انسان با تمركز حواس اعمال خود را به خوبي انجام دهد.[7]
و از آن جا كه وسواس از قديمي ترين اختلالات شناخته شده ي رواني است كه بين مردم شيوع نسبتاً بالايي (حدود دو درصد جامعه) برخوردار است. وسوساس را امروز در دو عنوان كلي «وسواس فكري» مانند احتياط يا تنفر مربوط به ترشحات و مواد دفعي بدن، ترس از وقوع اتفاقات وحشتناك مانند آتش سوزس و... طبقه بندي مي كنند.
وسواس فكري مي تواند مشكلات متعدد و مسايل آزار دهنده ي بسياري را براي شخص مبتلا و اطرافيانش به همراه داشته باشد.
گواه اين موضوع نيز يادآوري اين مسئله است كه در منابع اسلامي وسواس پديده ي شناخته شده اي هستند و به آن به عنوان «وسوسه اي از سوي شيطان، اشاره مي شود. در كتاب اصول كافي باب جهل و عقل آمده است: «نزد امام صادق(عليه السلام) شخصي را به عقل و درايت نام بردند و گفتند او وسواس دارد، حضرت فرمودند: چگونه عاقل است كه شيطان را اطاعت مي كند؟».
استفاده ي زبان و ذهن از ذكر«غَيرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ»[8] كه جداتيي راه مؤمن از ابليس و شيطان نشان مي دهد، دست كم 10 بار، طي نمازهاي يوميه و فيض بردن از سوره ي مباركه ي «ناس» بعد از حمد، به ويژه توجه آيات شريفه «مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ»[9]، «الَّذِي يوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ»[10] به عنوان عواملي قدرتمند در توقف افكار وسواسي مطرحند.[11]
7- درمان بيماري گناه با نماز
نماز، سبب آمرزش گناهان و زدودن آثار لغزش هاست. قرآن كريم، پس از دستور به نماز، مي فرمايد: «إِنَّ الْحَسَنَاتِ يذْهِبْنَ السَّيئَاتِ؛[12] نيكي ها، بدي ها را از بين مي برد».
نماز تنها پديده اي عبودي و معنوي، توأم با تأثيرات شگرف مادي و از جمله بوي جشم و روان انسان است، گناه نه فقط از ديدگاه دين و قرآن بلكه از ديدگاه علم و يافته هاي جديد دانش پزشكي، نوعي بيماري است.
بنابراين اصرار ما مبني بر اين كه بيماري هاي روح(گناهان) را به عنوان مسائل پزشكي بشر بشناسيم، نه فقط ديدگاه قرآني و ناشي از تعصب مذهبي نويسنده است، بلكه اين موضوع يك باور عميق علمي است كه هر چه دروازه هاي علم بيشتر به روي بشر گشوده مي گردد، اين باور عميق بيشتر تقويت مي شود.
براي تفهيم مطلب مثال بسيار جالبي وجود دارد كه در مورد يك اختلال مشهور روانپزشكي در برخي خانم ها و بخصوص خانم هاي حامله است در اين گونه خانم ها كه حتي كوچكترين سابقه اي در انجام اعمال خلاف نداشته است به ناگاه مثلاً پس از حاملگي خود تمايل بسيار شديدي براي «دزدي كردن» پيدا مي شود، تا جايي كه گهگاه نمي تواند در مقابل اين تمايل شديد خود، مقاومت كند و سرانجام اقدام به دزدي هاي عجيب و غريب مي كند.
توجيه علمي اين دزدي هاي غيرمنتظره، بروز تغيير و تحولاتي در ناقل هاي عصبي دستگاه اعصاب است كه متأثر از تغييرات هورموني و شيميايي بدن در دوران بارداري مي باشند و اين تغيير مرموز در دستگاه اعصاب است كه زن را بدون هيچ سوء سابقه اي به سمت دزدي سوق مي دهد.
اين قبيل مسائل شناخته شده در دانش امروز بشر همگي دلالت بر آن دارند كه گناهاني كه بشر مرتكب مي شود همگي ناشي از تغيير و تحولاتي در دستگاه اعصاب اوست و گناهكاران و منحرفين با لذّات آدم هاي بدي نيستند، بلكه موجودات بيماري هستند كه تعادل ناقل هاي عصبي در آن ها به هم خورده است.
با همين ديدگاه است كه در برخي ممالك پيشرفته وقتي كسي در يك فروشگاه هنگام دزدي، دستگير مي شود او را به جاي آن كه به پليس بسپارند، به بيمارستان روانپزشكي اعزام مي كنند. در حالي كه علم بشر تا زماني كه به شناسايي كامل تغييرات ناقل هاي عصبي مربوط به هر انحراف (مثلاً دزدي) دست يابد و براي هر يك دارو پيشنهاد كند راه درازي را پيش دارد و بر اين اساس بيمارستان هاي روانپزشكي نيز در قرون حاضر نخواهد توانست كار چنداني براي شفا بخشيدن به اين قبيل بيماران (كه در واقع گنهكاران هستند) انجام دهند.
اما از آن جا كه مكتب اسلام هيچ سؤال بشر را بدون پاسخ نگذاشته است در مورد نحوه ي درمان بيماري هاي روان(گناهان) و ريشه كن نمودن جرم و جنايات و انحراف از جامعه نيز مي توان در رهنمودهاي اين مكتب روش هاي متعدد پيدا كرد و با سر نهادن كامل و بدون قيد و شرط به دستورات آن در راه ساختن جامعه اي به تمام معنا سالم قيام نمود.«إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ؛[13] همانا نماز نهي مي كند از فحشا و منكر».
نماز از راه هاي اسرار آميز همه ي ناقل هاي عصبي بد و نامطلوب را در دستگاه اعصاب انسان مهار مي كند و او را به مفهوم تعادل ناقل هاي عصبي نزديك مي كند.
به اين نتيجه درخشان مي رسيم كه نماز داراي تأثيرات غيرقابل انكاري بر ناقل هاي عصبي بسيار متعدد دستگاه عصبي انسان است.[14]
پي نوشت ها
[1]. شيركوند، اكبر، نماز و سلامت، صص94-93
[2]. حاتمي ورزنه، مجيد، درمان بيماري ها با نماز؛ اشاره به نقش نماز در درمان 40 بيماري جسمي و روحي، صص114-113
[3]. شيركوند، اكبر، نماز و سلامت، صص97-96
[4]. شريفي، مهسا، نماز و روزه از ديدگاه علمي، ص91
[5]. شيركوند، اكبر، نماز و سلامت، ص103
[6]. بختيار بناكار، نقش اميدآفريني نماز در ايجاد نشاط باطني جوانان، ماهنامه ي نيايش، شماره ي 17، 18، 1383، ص11
[7]. قرائتي، محسن، پرتوي از اسرار نماز، چاپ 38، تهران، ستاد اقامه ي نماز، 1389، ص83
[8]. سوره ي حمد(1) آيه ي 7
[9]. سوره ي ناس(114) آيه ي 4
[10]. همان سوره آيه ي 5
[11]. شيركوند، اكبر، نماز و سلامت، ص10
[12]. سوره ي هود(11) آيه ي 114
[13]. سوره ي عنكبوت(29) آيه ي 45
[14]. حاتمي ورزنه، مجيد، درمان بيماري ها با نماز: اشاره به نقش نماز در درمان 40 بيماري جسمي و روحي، صص169-167